Murut Bookan

Murut Bookan -

etnik ini kebanyakannya menetap di Daerah Kecil Sook dan sekitar keningau.

Kaum Murut Bookan adalah merupakan salah satu etnik yang unik di Sabah kerana

mempunyai pelbagai amalan budaya yang tersendiri. Etnik suku kaum Murut di

Sabah terbahagi kepada beberapa jenis kumpulan etnik iaitu Murut Bookan,

Paluan, Tahol atau Tagal, Timugon, Sembakung, Kalabakan, dan sebagainya. Namun

begitu, dalam penyelidikan kami cuma lebih berfokus kepada amalan magis yang

diamalkan oleh suku kaum Murut Bookan di Kampung Tulid. Pada zaman dahulu, kaumMurut Bookan mempunyai pelbagai kepercayaan amalan magis kerana pada masa tersebut

kedatangan pengaruh agama yang dibawa oleh para mubaligh Kristian dan juga

ulama Islam belum berkembang lagi di Kampung Tulid, Keningau. Namun begitu,

pada masa kini amalan kepercayaan terhadap magis semakin berkurangan di kawasan

Kampung Tulid kerana kebanyakan penduduk kampung telah mengamalkan hidup beragama.

Majoriti penduduk di Kampung Tulid adalah berbangsa Murut dan beragama

Kristian. Dalam masyarakat Murut Bookan amalan kepercayaan magis telah diwarisi

oleh nenek moyang sejak dari zaman dahulu lagi dan sehingga kini masih

diamalkan lagi oleh segelintir masyarakat kaum Murut Bookan di Kampung Tulid.

Kaum ini mempunyai pelbagai jenis kepercayaan amalan magis dari segi

kepercayaan magis dalam perkahwinan, kematian, kejadian dunia, kepercayaan terhadap

roh dan binatang, kepercayaan dalam amalan kehidupan seharian, kepercayaan

terhadap sumber alam semula jadi, serta dalam perubatan tradisional dan

perayaan. Oleh itu, para penyelidik akan menjalankan satu kajian di kawasan

Kampung Tulid yang terletak di kawasan pedalaman dan berhampiran dengan pekan

Keningau. Tujuan kami menjalankan kajian di kampung ini adalah kerana majoriti

penduduk di kawasan tersebut berbangsa Murut Bookan dan kajian kami lebih

berfokus kepada suku kaum ini. Para Penyelidik akan menjalankan kajian

berdasarkan objektif kajian yang telah dibincang sebelum memulakan kajian.

Kaum Murut adalah merupakan sebuah kaum yang menetap di kawasan pedalaman dan kawasan tenggara Sabah dan juga merupakan kaum yang ketiga terbesar di Sabah. Salah satu etnik yang ada di negeri Sabah adalah suku kaum Murut yang kaya dengan budayanya. Mereka biasanya

tinggal di daerah Tenom, Pensiangan dan juga Keningau. Selain itu, pada dahulunya

etnik masyarakat murut ini mempercayai akan amalan anismisme iaitu setiap

pokok, batu, sungai dan bukit mempunyai roh sendiri. Kini, kebanyakan suku kaum

Murut majoritinya beragama kristian. Kaum Murut juga turut merayakan Perayaan

Pesta Kalimaran. Pesta Kalimaran ialah pesta yang sama seperti kaum

KadazanDusun yang menyambut Pesta Kaamatan. Ia disambut selepas musim menuai

padi mereka berakhir. Sehubungan itu, suku kaum Murut juga terkenal dengan

tarian tradisional iaitu Tarian Lansaran dan Tarian Mangunatip.

Definisi amalan menurut kamus dewan edisi keempat, amalan merupakan sesuatu perkara yang dilakukan, dilaksanakan, dan dikerjakan yang telah menjadi sebagai suatu kebiasaan dalam

masyarakat.  Amalan yang dimaksudkan adalah sebagai contohnya amalan yang telah dipraktikkan oleh masyarakat kaum Murut dalam kehidupan sosial mereka iaitu dari segi amalan dalam adat dan pantang larang dalam perkahwinan. Dalam pengertian adat “Barian Sampai Mati” ialah

Barian atau dalam bahasa Melayu “Mas Kahwin” dan dalam bahasa Inggeris “Dowry”.

Barian ialah nama yang diberi oleh masyarakat Murut bagi menunjukkan mas kahwin

ataupun barang-barang hantaran daripada keluarga pihak lelaki kepada keluarga

pihak perempuan semasa perkahwinan berlangsung. Oleh demikian, “Barian Sampai

Mati” bermaksud mas kahwin atau barang-barang hantaran yang dituntut atau

diminta oleh keluarga pihak perempuan daripada keluarga pihak lelaki bermula

dari perkahwinan sehingga ke akhir hayat. Adat “Barian Sampai Mati” sudah lama

diamalkan sejak zaman nenek moyang lagi oleh masyarakat Murut di Sabah. Apabila

gadis Murut dikahwini oleh lelaki pilihan keluarga atau pilihan sendiri, barian

akan terus ditagih oleh keluarga pihak perempuan sehingga ke akhir hayat.

Meskipun sudah beranak pinak dan umur sudah menjangkau 30 hingga 90 tahun,

tetapi keluarga pihak perempuan masih meminta barian daripada pihak lelaki.

 Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka, edisi keempat mendefinisikan magis sebagai sesuatu perkara yang luar biasa dan mengandungi sesuatu benda atau mempunyai keupayaan yang tersembunyi seperti sesuatu keadaan

yang tidak dapat dilihat yang dikatakan sebagai ghaib. Magis juga sering

dikatakan mempunyai hubungan erat dengan perbuatan sihir. Manakala, menurut

Honig, perkataan magis membawa maksud kepada perkataan imam.  Menurut kepercayaan masyarakat primitif

pengertian magis lebih luas daripada perkataan sihir. hal ini kerana, mereka

percaya bahawa magis adalah merupakan 

suatu cara berfikir dan suatu cara hidup yang mempunyai maksud lebih

tinggi daripada apa yang diperbuat oleh seorang ahli sihir. Di samping itu,

dalam masyarakat primitif juga, kedudukan magis sangat penting kerana ianya

boleh digunakan dalam  semua upacara

keagamaan,dalam masa yang sama juga sikap hidup orang-orang primitif, dari segi

sikap rohani mereka, adalah lebih bersifat magis kerana magis merupakan segala

perbuatan atau abstensi dari segala perbuatan mereka untuk mencapai suatu

maksud tertentu melalui kekuatan-kekuatan yang ada di alam ghaib.

 Konsep masyarakat pula membawa maksud suatu keseluruhan yang kompleks diantara

hubungan manusia yang sifatnya luas (Peter L. Berger). Beliau membahaskan bahawa

pengertian kompleks di sini sebagai keseluruhan itu terdiri atas

bahagian-bahagian yang membentuk suatu kesatuan. Dari penjelasan Berger

tersebut, dapat difahami bahawa masyarakat merupakan organisasi besar yang

terdiri beberapa lapisan dan bersifat sangat kompleks. Manakala, definisi

masyarakat menurut para ahli berikutnya datang dari Karl Marx. Menurut Karl Marx,

masyarakat merupakan seluruh hubungan ekonomis baik konsumsi maupun produksi

dan berasal dari kekuatan-kekuatan produksi ekonomi meyakini teknik dan karya.

Pengertian yang disampaikan oleh Karl Marx ini memandang masyarakat melalui

sudut pandang manusia sebagai makhluk ekonomis. Manakala, J.L. Gillin pula

mempunyai sudut pandang yang berbeza iaitu beliau memandang masyarakat sebagai

suatu kelompok manusia yang memiliki kebiasaan, tradisi, sikap dan perasaan

persatuan yang diikat oleh kesamaan. Pengertian ini merujuk kepada pemahaman

bahawa setiap kelompok masyarakat memiliki kebiasaan, tradisi, dan cara

bersikap yang berbeza.

          Definisi konsep istilah “Murut” di Sabah pula merujuk kepada kepada kumpulan penduduk yang tinggal di lereng bukit atau tanah tinggi di pedalaman yang mempunyai

hubungan rapat dengan suku kaum Dusun. Kaum murut, juga merupakan suku kaum

yang tertua di Sabah yang datang dari Annam, Indo-china dan kepulauan Filipina.

Menurut Pollard, istilah Murut berasal daripada akar kata ‘Purut’ iaitu

‘barian’ atau hantaran mas kahwin.  Murut

adalah istilah yang digunakan oleh beberapa penulis untuk merujuk kepada mereka

yang tinggal di Tanah Tinggi di utara Sarawak dan kawasan pendalaman Sabah.

Murut merupakan kaum peribumi yang kedua terbesar mendiami Sabah (Foong,

2004:47). Beberapa kajian etimologi telah dijalankan untuk memahami asal

perkataan ‘murut’. Sebahagian daripada pengkaji menggariskan ‘murut’ ke ‘belud’

tidak begitu sinonim. Oleh hal yang demikian, St John tahun 1856 (dlm, Langup,

1987) telah membuat kesimpulan tentang perkataan ‘murut’ adalah terbit daripada

perkataan ‘murud’ yang terletak di tanah Tanah Tinggi Kelabit.

Pada masa dahulu, suku kaum Murut Bookan mengamalkan banyak amalan kepercayaan magis kerana pada masa tersebut

masyarakat Murut Bookan belum mengenali agama-agama yang percaya kepada Tuhan.

Tetapi pada masa kini berlaku perubahan budaya iaitu kebanyakan masyarakat

Murut Bookan tidak lagi mengamalkan amalan kepercayaan magis kerana kebanyakan

masyarakat ini sudah mempunyai agama selepas penyebaran agama kristian ke

kawasan daerah Keningau. Keadaan ini kita boleh kaitkan dalam teori Morgan

dimana beliau telah meperkenalkan teorinya tentang evolusi budaya manusia. L.H.Morgan

(1818-1881) adalah

seorang peristis antropologi di Amerika terdahulu. Awal karyannya adalah

sebagai ahli hukum yang tinggal bersama dengan suku-suku Indian Iroquois di

Hulu suangi St. Lawrence (New York). Ia juga banyak melakukan penelitiannya di

sana iaitu untuk meneliti suku Indian Iroquois. Salah satu judul buku terutama

dari karya L.H.Morgan adalah Ancient Society (1877) yang berkaitan tentang

lapan tahap proses terjadinya evolusi kebudayaan secara universal.  Menurut Morgan evolusi kebudayaan secara

universal melalui lapan tahap ( Dadang Suparlan, 2007:223) iaitu, zaman liar

tua, zaman liar madya, zaman liar muda, zaman barbar tua, zaman barbar madya,

zaman peradaban purba, dan yang terakhir ialah zaman masa kini. Morgan telah

menerangkan tentang perubahan budaya dalam masyarakat daripada memungut hasil

hutan sampai ke zama logam. Hal ini boleh dikaitkan dengan kepercayaan amalan

magis dalam masyarakat Murut Bookan yang mengalami perubahan budaya iaitu pada

zaman dahulu banyak kepercayaan amalan magis dalam masyarakat Murut Bookan.

Tetapi semenjak kedatangan agama Kristian dan Islam ke Kampung Tulid maka

masyarakat Murut Bookan semakin sikit yang masih mengamalkan kepercayaan amalan

magis. Masyarakat Murut Bookan kebanyakan tinggal di kawasan pendalaman

keningau seperti kawasan Sook. Penyelidik telah memilih kawasan Kampung Tulid

kerana kebanyakan penduduk di Kampung Tulid adalah berbangsa Murut Bookan.

Justeru itu, kajian kami ini lebih kepada pemerhatian dan menggunakan kaedah

temu bual supaya dapat mendekati masyarakat Murut Bookan dan dapat mengenali

budaya mereka dengan lebih terperinci lagi. Kawasan Kampung Tulid berada di

Kawasan Keningau dan anggaran penduduk di kawasan ini adalah 600 orang. Menurut

Encik Anji Magulong, jumlah penduduk asal di Kampung Tulid pada masa dahulu

cuma sedikit sahaja iaitu hanya tiga keluarga sahaja yang ada di Kampung Tulid

pada masa dahulu. Masyarakat kaum Murut Bookan juga kaya dengan budaya yang

mempunyai keunikan yang tersendiri. Namun begitu, kebanyakan budaya-budaya

amalan kepercayaan kaum Murut semakin hilang ditelan zaman kerana masyarakat

pada masa kini semakin berubah kearah kehidupan yang lebih moden sehingga

mereka melupakan budaya mereka sendiri. Sebagai contoh, pada masa dahulu ramai

penduduk Kampung Tulid yang mempunyai kepandaian dalam amalan perubatan

tradisional tetapi pada masa kini pengamal prubatan tradisional semakin

dilupakan oleh masyarakat Murut Bookan. Kajian kami ini lebih berfokus kepada

tajuk kajian penyelidik iaitu amalan kepercayaan magis dalam masyarakat Murut

Bookan. Kumpulan penyeldik akan menjalankan kajian di Kampung Tulid untuk

mendapatkan maklumat kajian kami. Tujuan penyelidik menjalankan kajian terhadap

amalan magis dalam masyarakat Murut Bookan di Kampung Tulid adalah untuk

mengetahui apa jenis-jenis amalan kepercayaan magis yang diamalkan oleh mereka

dan kami juga akan mengetahui kesan amalan magis ini terhadap penduduk di

kawasan Kampung Tulid. Penyelidik juga akan mengetahui perubahan-perubahan yang

berlaku dalam amalan magis ini selepas kedatangan agama Kristian ke kawasan

Kampung Tulid kerana majoriti penduduk di Kampung Tulid sekarang adalah

beragama Kristian.

Jarak pekan Keningau pergi ke Kampung

Tulid ialah sejauh 75 km dan maksud perkataan Tulid itu lurus iaitu sentiasa

bersikap jujur atau bersikap lurus. Kampung Tulid diberi nama Tulid sebab masa

pada zaman dahulu penduduk di Kampung Tulid mempunyai sikap yang lurus serta

jujur. Kampung Tulid juga mempunyai jalan yang sangat lurus terletak di hadapan

Smk Tulid. Majoriti penduduk di Kampung Tulid adalah berbangsa Murut Bookan

serta ada juga kaum yang lain deperti Dusun, Cina dan sebagainya. Namun begitu,

kaum Murut adalah merupakan penduduk yang paling ramai di Kampung Tulid.

Anggaran penduduk yang ada di kampung Tulid adalah seramai 600 orang dan nama

Tulid adalah di warisi oleh nenek moyang secara turun temurun. Cara hidup kaum

Murut Bookan di kampung Tulid pada zaman dahulu adalah berpindah-rendah kerana

sekiranya ada di antara mereka yang di hidapi penyakit atau ada yang meninggal

dunia maka mereka akan berpindah ke kawasan lain .Tetapi pada masa kini kaum

Murut Bookan tinggal secara tetap di Kampung Tulid. Tempat pertama kawasan kaum

Murut Bookan tinggal ialah di Kampung Batu Lunguyan terapi mereka berpindah ke

Kampung Tulid. Menurut Encik Andrew Kinawa, asal perkataan Tulid berasal

daripada perkataan Murut Bookan ialah Matulid yang bermaksud lurus atau jalan

lurus. Kaum Murut Bookan berpindah ke kampung Tulid dari kampung Batu Lunguyan

pada masa dahulu kerana di kampung Batu Lunguyan telah di timpa pelbagai

bencana iaitu penduduk kampung di hidapi pelbagai penyakit serta beberapa

binatang babi hutan yang telah di buru oleh pemburu telah menjadi batu kerana

pemburu telah mempertawakan babi tersebut sehingga babi hutan itu telah di

sambar petir dan menjadi batu kerana telah di sumpah. Asal nama Batu Lunguyan

juga di ambil dari bahasa Murut Bookan kerana pada masa dahulu penduduk Murut

Bookan tinggal di kawasan Kampung Batu Lunguyan baru mereka berpindah ke Kawasan

kampung Tulid.  Jumlah penduduk di

kampung Tulid sekarang semakin ramai kerana banyak kemudahan sudah yang dibina

di Kampung Tulid. Sekolah Menengah Kebangsaan Tulid juga telah dibina di

kawasan kampung Tulid sehingga banyak penduduk dari kampung lain menghantar

anak mereka bersekolah ke Smk Tulid. Keadaan ini telah menyebabkan kampung

Tulid menjadi tumpuan dari kampung lain. Menurut Anji Magulong, asal penduduk

di kampung Tulid cuma beberapa ahli keluarga saja tetapi pada masa kini semakin

ramai kerana banyak kemudahan yang telah didirikan. Kawasan kampung Tulid juga

mempunyai kawasan yang sangat strategik dan mempunyai tanah yang rata serta

menjadi laluan oleh penduduk dari kampung lain untuk ke pekan Keningau.

Terdapat beberapa andaian dibuat

berdasarkan amalan terhadap beberapa persamaaan antara suku kaum Mois dan suku

kaum Murut.   Kebiasaannya kaum Murut ini

merupakan suku etnik ketiga terbesar di Sabah. Di Sarawak pula, terdapat juga

suku kaum Murut, akan tetapi suku kaum ini amat sedikit kerana kaum ini

terletak di bawah kaum orang ulu iaitu mewakili peribumi sahaja. Kaum Murut di

Sabah menetap di Tenom, Kemabong, Pensiangan, dan kawasan Keningau. Kaum Murut

di Sabah terbahagi kepada Murut Tahol atau Tagal, Timugon, Paluan, Sembakung,

Bookan, Kalabakan, dan Murut Serundung. Selain itu, kaum Murut juga mendiami di

rumah panjang yang berhampiran dengan tepi sungai. Kaum Murut kebanyakan

menganut agama kristian dan sebahagian lagi menganut agama Islam.

Menurut Hose dan McDougall

(1912:247), amalan budaya suku kaum Mois di Annam mempunyai persamaan dengan

kaum Murut. Oleh hal yang demikian, mereka membuat kesimpulan bahawa Murut di

percayai berasal daripada tanah besar Annam. Ruther (1992) juga menyatakan bahawa

kaum Murut mempunyai pertalian dengan kaum asli dari tanah tinggi Burma dan

Farmosa serta mereka berasal daripada Annam dan berhijrah ke Borneo melalui

kepulauan Filipina. Murut juga merupakan kumpulan Pagan terbesar di Borneo

Utara dan dipercayai menjadi penduduk asal Borneo. Mengikut andaian Whelan

(1970:24-27), masyarakat Murut terbentuk melalui penghijrahan dari selatan

China ke Vietnam dan dari Vietnam ke Filipina, seterusnya berkembang ke Borneo

Utara dan dipercayai menjadi penduduk asal Borneo Utara. Fakta tentang

asal-usul Murut agak longgar kerana tidak didukungi oleh fizikal dan amalan

budaya.

Pollard (1993:140) menyatakan

perkataan Murut digunakan untuk kumpulan yang tinggal di Terusan, Lawas dan

Limbang. Mereka juga dikenali sebagai Lun Bawang. Suku kaum ini mempunyai

persamaan dengan suku kaum yang tinggal di Adang dan Baram yang dikenali

sebagai Kelabit dan Tahol bagi kumpulan yang tinggal di Sabah. Prentice (1972)

menyatakan Murut di Sabah mempunyai perbezaan dari segi budaya budaya dan bahasa

dengan Murut Sarawak. Masyarakat Murut di Sarawak kelihatan lebih maju dari

aspek pertanian kerana mereka telah mengamalkan cara penanaman padi bukit

seperti membajak dan menggunakan kerbau, sedangkan cara sebegini tidak wujud di

Sabah. Kebanyakan kaum Murut yang tinggal di pendalaman Sabah menjalankan

aktiviti pertanian seperti menanam padi, getah dan kelapa sawit dan sebagainya.

Dari segi bahasa, kedua-dua suku kaum ini menggunakan bahasa yang sama, iaitu

Austronesia. Bahasa Murut di Sarawak mempunyai persamaaan dengan dialek yang

digunakan oleh rumpun Murut yang tinggal di Kalimantan Barat, manakala bahasa-bahasa

Murut di Sabah mempunyai persamaan dengan bahasa satu kaum yang tinggal di

Kalimantan Utara dan Kepulaun Sulu. Masyarakat Murut yang ada di Sabah

mempunyai adat-istiadat yang berlainan dan mempunyai bahasa yang berbeza tetapi

ada sedikit persamaan.

ISTILAH MURUT

            Perkataan ‘Murut’ di Sabah merujuk kepada kumpulan penduduk yang tinggal di lereng bukit atau tanah tinggi di pendalaman yang mempunyai hubungan rapat dengan suku kaum Dusun. Kaum murut, juga merupakan suku kaumyang tertua di Sabah yang datang dari Annam, Indo-china dan kepulauan Filipina.Menurut Pollard, istilah Murut berasal daripada akar kata ‘Purut’ iaiatu

‘barian’ atau hantaran mas kahwin. 

Murutadalah istilah yang digunakan oleh beberapa penulis untuk merujuk kepada mereka

yang tinggal di Tanah Tinggi di utara Sarawak dan kawasan pendalaman Sabah.

Murut merupakan kaum peribumi yang kedua terbesar mendiami Sabah (Foong, 2004:47).

Beberapa kajian etimologi telah dijalankan untuk memahami asal perkataan

‘murut’. Sebahagian daripada pengkaji menggariskan ‘murut’ ke ‘belud’ tidak

begitu sinonim. Oleh hal yang demikian, St John tahun 1856 (dlm, Langup, 1987)

telah, membuat kesimpulan tentang perkataan ‘murut’ adalah terbit daripada

perkataan ‘murud’ yang terletak di tanah Tanah Tinggi Kelabit. Umumnya langgup

(1987:31) merujuk kepada suku kaum kaum yang tinggal di kawasan persekitaran

gunung tersebut. Di Sabah, kumpulan masyarakat Murut ini tidak seragam kerana

mereka menggamalkan bahasa dan adat yang berbeza. Berlandaskan bahasa dan adat

inilah yang mengklasifikasikan mereka kepada kumpulan-kumpulan kecil.

Sekurang-kurangnya terdapat dua rumpun besar dalam masyarakat Murut. Pertama,

Murut dataran tanah rendah dan kedua adalah Murut dataran tanah tinggi. Murut

tanah rendah ialah Timugon, Nabai, Bookan. Manakala, Murut dataran tanah tinggi

ialah Tahol, Paluan, Dalit, Sepulut, Sumambu, Alumbis, Kolor dan Salalir

(Prentice, 1972; Appell, 1968: 10-12). Rutter (1992: 65-66) juga membahagikan

kumpulan Murut kepada dua kumpulan iaitu pertama, Murut tanah rendah dan kedua,

Murut tanah tinggi. Murut yang mendiami tanah rendah agak sedikit bilangannya

jika dibandingkan dengan Murut yang mendiami di tanah tinggi. Murut tanah

rendah adalah daripada golongan yang mendiami tanah rata keningau yang

dipanggil Murut Nabai, Bookan dan Timugon yang menduduki kawasan tanah rata

Tenom.

MASYARAKAT MURUT SEBELUM DAN SELEPAS KEDATANGAN BRITISH

a.Sebelum kedatangan British

          Sebelumkedatangan British, masyarakat Murut terkenal dengan amalan adat yang unik danluar biasa. Di samping itu, juga mereka hidup berpuak-puak dan tinggal di

rumah-rumah panjang. Pada masa dahulu kaum Murut ini saling berperang dan

membunuh antara kaum Murut dengan kaum yang lain. Kehidupan secara berkelompok

ini menyebabkan mereka agak terasing walaupun daripada suku kaum mereka

sendiri. Tambahan lagi mereka dipisahkan dengan hutan belantara kerana

masyarakat Murut suka tinggal dikawasan hutan yang tersembunyi daripada pihak

musuh. Kemenangan dalam peperangan merupakan satu kebanggaan bagi suku kaum

Murut. Tambahan lagi, apabila mereka dapat memengal kepala pihak musuh. Menurut

Roth (1996; 173), perayaan yang paling penting dalam suku kaum Murut adalah

perayaan medapatkan kepala baru. Kebiasaannya, perayaan ini diadakan pada masa

bulan sabit atau bulan baru. Oleh hal yang demikian, semua anggota dilarang

membuat sebarang pekerjaan kecuali membuat persiapan untuk upacara tersebut.

Dalam bentuk piramid dengan jarak tapak antara 20 kaki, tiga batang buluh

diikat dengan ketinggian 20 hingga 50 kaki. Sementara itu, batang buluh yang

panjangnya 10 hingga 12 kaki dijuntaikan ke bawah dari atas dan hujungnya

dihiasi dengan ingkun yang diperbuat

daripada rumput atau rautan kayu lembut untuk menghasilkan bendera merah diikat

dihujung bunga. Selain itu, sebiji buah kering dengan pacakan bendera merah

diikat dihujung buluh yang mengambarkan kepala. Pada masa itulah, semua rumah

dihiasi jurai-jurai kayu ang diletakkan pada alang kayu, keadaan pada masa itu

mengambarkan satu suasana keberanian dan kematian. Tiga lubang sedalam tiga aki

digali di tengah-tengah pyramid dan tanah galian tersebut. Dibentuk menjadi

buaya yang berukuran enam kaki lebar, 30 hingga 40 kaki panjang. Pada hari

perayaan, semua penghuni rumah dan kampung akan berhimpun yang diketuai oleh

pemenggal kepala dan isterinya. Seterusnya, lelaki dan perempuan akan duduk

bertentangan mengelilingi lubang tersebut sambil menjerit secara

bergilir-gilir. Prentice (1972) menyatakan terdapat tiga kelas hamba dalam

masyarakat Murut. Kelas pertama merupakan tawanan perang yang berkemungkinan

dibunuh tetapi sekiranya diterima oleh kelompoknya, mereka akan dijadikan hamba

kelas kedua. Sekiranya, hamba kelas kedua berkahwin dengan salah seorang

daripada kelompok yang bebas, maka anak-anak mereka tergolong dalam hamba kelas

ketiga. Sebelum kedatangan pihak British, masyarakat Murut Bookan mempunyai

pelbagai ajaran atau kepercayaan terhadap amalan magis.

a.    Murut selepas kedatangan British

          Sejak kedatangan British, pelbagai perubahan berlaku dalam amalan dan budaya yang

luar biasa ini secara berperingkat-peringkat. Malah, sistem kepercayaan turut

mengalami perubahan. Kini, amalan dan kepercayaan animisme telah banyak

terhakis mengakibatkan budaya dan adat lapuk telah bertukar menjadi satu budaya

yang lebih pratikal, bersesuaian dengan peredaran masa. Namun, terdapat

beberapa sistem kepercayaan, adat dan budaya yang agak unik masih diamalkan. Di

samping itu, kedatangan British juga telah memberi ruang kepada perubahan

sistem ekonomi yang lebih terancang. Pengabaian aspek kesihatan menyebabkan

penurunan jumlah kependudukan yang ketara kerana disebabkan penularan penyakit

seperti wabak malaria, cacar, deman, dan selesma dalam masyarakat Murut. Hal

ini mendatangkan kebimbangan bagi pihak British. Oleh hal yang demikian, pihak

British telah menyusun strategik dengan mewujudkan klnik-klinik di kawasan

pendalaman. Mubaligh-mubaligh Kristian juga telah disebarkan kepada masyarakat

Murut semasa kedatangan British ke Sabah. Pandeta Bill dan Shirley Lees telah

menghabiskan masa selama 14 tahun untuk mengembangkan agama Kristian dalam

masyraakat Murut pada tahun 1950-an. Dalam catatannya, dia telah dibantu oleh

seorang lelaki daripada suku kaum Lun Bawang yang bernama Amat. (Bill &

Lees, 1987:57). Pemerhatian penyelidik di Kampung Tulid kebanyakan masyarakat

di Kampung Tulid adalah beragama Kristian Katolik kerana menurut kepercayaan

pada masa dahulu kerajaan Rom bertapak di Keningau maka tersebarlah ajaran

agama Kristian Katolik. Gaya kehidupan penduduk di Kampung juga meningkat dari

segi ekonomi. Sebagai contoh, pada zaman dahulu kebanyakan masyarakat Murut

tinggal dihutan dan pekerjaan mereka hanya memungut hasil hutan. Semenjak

kedatangan British gaya ekonomi masyarakat kampung mulai berubah kepada bertani

dan berladang kerana pelbagai kepakaran atau inisiatif baru yang telah

diperkenalkan oleh pihak Bristish. Kepercayaan amalan magis dalam masyarakat

Murut juga semakin dilupakan selepas kedatangan agama Kristian kerana

kebanyakan masyarakat penduduk di Kampung Tulid sudah mempunyai agama. Ramai

penduduk yang telah meningalkan ajaran lama mereka dan membakar buku-buku atau

azimat yang telah digunakan oleh mereka sebelum kedatangan agama Kristian. Oleh

itu, semenjak kedatangan British, telah berlaku perubahan dalam masyarakat

penduduk di Kampung Tulid dari segi amalan kepercayaan magis kepada percaya

kuasa Tuhan kerana dengan adanya agama Kristian.

MASYARAKAT MURUT SEBELUM DAN SELEPAS KEDATANGAN BRITISH

a.Sebelum kedatangan British

          Sebelumkedatangan British, masyarakat Murut terkenal dengan amalan adat yang unik dan luar biasa. Di samping itu, juga mereka hidup berpuak-puak dan tinggal di

rumah-rumah panjang. Pada masa dahulu kaum Murut ini saling berperang dan

membunuh antara kaum Murut dengan kaum yang lain. Kehidupan secara berkelompok

ini menyebabkan mereka agak terasing walaupun daripada suku kaum mereka

sendiri. Tambahan lagi mereka dipisahkan dengan hutan belantara kerana

masyarakat Murut suka tinggal dikawasan hutan yang tersembunyi daripada pihak

musuh. Kemenangan dalam peperangan merupakan satu kebanggaan bagi suku kaum

Murut. Tambahan lagi, apabila mereka dapat memengal kepala pihak musuh. Menurut

Roth (1996; 173), perayaan yang paling penting dalam suku kaum Murut adalah

perayaan medapatkan kepala baru. Kebiasaannya, perayaan ini diadakan pada masa

bulan sabit atau bulan baru. Oleh hal yang demikian, semua anggota dilarang

membuat sebarang pekerjaan kecuali membuat persiapan untuk upacara tersebut.

Dalam bentuk piramid dengan jarak tapak antara 20 kaki, tiga batang buluh

diikat dengan ketinggian 20 hingga 50 kaki. Sementara itu, batang buluh yang

panjangnya 10 hingga 12 kaki dijuntaikan ke bawah dari atas dan hujungnya

dihiasi dengan ingkun yang diperbuat

daripada rumput atau rautan kayu lembut untuk menghasilkan bendera merah diikat

dihujung bunga. Selain itu, sebiji buah kering dengan pacakan bendera merah

diikat dihujung buluh yang mengambarkan kepala. Pada masa itulah, semua rumah

dihiasi jurai-jurai kayu ang diletakkan pada alang kayu, keadaan pada masa itu

mengambarkan satu suasana keberanian dan kematian. Tiga lubang sedalam tiga aki

digali di tengah-tengah pyramid dan tanah galian tersebut. Dibentuk menjadi

buaya yang berukuran enam kaki lebar, 30 hingga 40 kaki panjang. Pada hari

perayaan, semua penghuni rumah dan kampung akan berhimpun yang diketuai oleh

pemenggal kepala dan isterinya. Seterusnya, lelaki dan perempuan akan duduk

bertentangan mengelilingi lubang tersebut sambil menjerit secara

bergilir-gilir. Prentice (1972) menyatakan terdapat tiga kelas hamba dalam

masyarakat Murut. Kelas pertama merupakan tawanan perang yang berkemungkinan

dibunuh tetapi sekiranya diterima oleh kelompoknya, mereka akan dijadikan hamba

kelas kedua. Sekiranya, hamba kelas kedua berkahwin dengan salah seorang

daripada kelompok yang bebas, maka anak-anak mereka tergolong dalam hamba kelas

ketiga. Sebelum kedatangan pihak British, masyarakat Murut Bookan mempunyai

pelbagai ajaran atau kepercayaan terhadap amalan magis.

a.    Murut selepas kedatangan British

          Sejak kedatangan British, pelbagai perubahan berlaku dalam amalan dan budaya yang

luar biasa ini secara berperingkat-peringkat. Malah, sistem kepercayaan turut

mengalami perubahan. Kini, amalan dan kepercayaan animisme telah banyak

terhakis mengakibatkan budaya dan adat lapuk telah bertukar menjadi satu budaya

yang lebih pratikal, bersesuaian dengan peredaran masa. Namun, terdapat

beberapa sistem kepercayaan, adat dan budaya yang agak unik masih diamalkan. Di

samping itu, kedatangan British juga telah memberi ruang kepada perubahan

sistem ekonomi yang lebih terancang. Pengabaian aspek kesihatan menyebabkan

penurunan jumlah kependudukan yang ketara kerana disebabkan penularan penyakit

seperti wabak malaria, cacar, deman, dan selesma dalam masyarakat Murut. Hal

ini mendatangkan kebimbangan bagi pihak British. Oleh hal yang demikian, pihak

British telah menyusun strategik dengan mewujudkan klnik-klinik di kawasan

pendalaman. Mubaligh-mubaligh Kristian juga telah disebarkan kepada masyarakat

Murut semasa kedatangan British ke Sabah. Pandeta Bill dan Shirley Lees telah

menghabiskan masa selama 14 tahun untuk mengembangkan agama Kristian dalam

masyraakat Murut pada tahun 1950-an. Dalam catatannya, dia telah dibantu oleh

seorang lelaki daripada suku kaum Lun Bawang yang bernama Amat. (Bill &

Lees, 1987:57). Pemerhatian penyelidik di Kampung Tulid kebanyakan masyarakat

di Kampung Tulid adalah beragama Kristian Katolik kerana menurut kepercayaan

pada masa dahulu kerajaan Rom bertapak di Keningau maka tersebarlah ajaran

agama Kristian Katolik. Gaya kehidupan penduduk di Kampung juga meningkat dari

segi ekonomi. Sebagai contoh, pada zaman dahulu kebanyakan masyarakat Murut

tinggal dihutan dan pekerjaan mereka hanya memungut hasil hutan. Semenjak

kedatangan British gaya ekonomi masyarakat kampung mulai berubah kepada bertani

dan berladang kerana pelbagai kepakaran atau inisiatif baru yang telah

diperkenalkan oleh pihak Bristish. Kepercayaan amalan magis dalam masyarakat

Murut juga semakin dilupakan selepas kedatangan agama Kristian kerana

kebanyakan masyarakat penduduk di Kampung Tulid sudah mempunyai agama. Ramai

penduduk yang telah meningalkan ajaran lama mereka dan membakar buku-buku atau

azimat yang telah digunakan oleh mereka sebelum kedatangan agama Kristian. Oleh

itu, semenjak kedatangan British, telah berlaku perubahan dalam masyarakat

penduduk di Kampung Tulid dari segi amalan kepercayaan magis kepada percaya

kuasa Tuhan kerana dengan adanya agama Kristian.

KEPERCAYAAN AMALAN MAGIS DALAM MASYARAKAT MURUT BOOKAN

KEPERCAYAANAMALAN MAGIS DALAM PERUBATAN TRADISIONAL KAUM MURUT BOOKAN

Pada zaman dahulu, masyarakat sukukaum Murut Bookan di Kampung Tulid banyak mempunyai kepakaran dalam membaiki orang sakit dengan menggunakan kaedah tradisional. Namun begitu, amalan kepercayaan magis dalam perubatan tradisional masyarakat suku kaum Murut Bookansemakin dilupai kerana masyarakat Kampung Tulid tidak ingin mewarisikepercayaan nenek moyang mereka. Di Kampung Tulid terdapat beberapa orang yang mempunyai kepakaran dalam mengubati orang sakit.

Antara pengamal perubatan yang masih ada di Kampung Tulid sekarang ialah Bobolian dan pengamal perubatan dikalanganbeberapa kaum perempuan di kampung Tulid. Pada masa dahulu, kumpulan Bobolian adalah sangat ramai tetapi ramai sudah yang meningal dunia dan sekarang dalam anggaran tinggal 5 orang lagi yang masih hidup di Kampung Tulid. Bobolian ini biasanya terdiri daripada golongan wanita yang mempunyai kebolehan dalam

menyembuhkan sebarang penyakit yang dihidapi oleh masyarakat di Kampung Tulid.

Sebelum adanya klinik di kampung Tulid ramai penduduk kampung atau dari Kampung

lain pergi berjumpa dengan Bobolian untuk meminta penyakit mereka disembuhkan.

Antara alat, yang digunakan oleh Bobolian semasa menjalankan amalan perubatan

tradisional di Kampung Tulid ialah besen besar, mangkuk, batu tinogom (batu hitam yang berlubang), air

jernih yang belum dimasak dan lonceng besi untuk dibunyikan semasa Bobolian

menjalankan aktiviti perubatan.

Semasa Bobolian menjalankan aktiviti perubatan terdapat beberapa langkah dalam proses melaksanakan perubatantradisional suku kaum Murut Bookan. Langkah pertama ialah, Bobolian mengambil besen kosong dan isi dengan air jernih yang belum dimasak. Selepas itu, langkah yang kedua ialah Bobolian akan menutup besi itu dengan mangkuk kecil baru

Bobolian menyuruh si pesakit untuk baring di atas tikar atau dimana-manan

tempat yang sesuai untuk si pesakit baring. Langkah yang ketiga ialah Bobolian

akan menanyakan soalan kepada pesakit dimana tempat dia merasa sakit didalam

anggota badannya. Langkah yang kelima ialah selepas si pesakit menunjukkan

dimana bahagian badan dia yang sakit baru Bobolian akan menyanyikan satu lagu

dengan bahasa asing yang tidak boleh difahami. Tujuan Bobolian menyanyi

menggunakan bahasa yang tidak difahami adalah untuk berhubung dengan roh atau

dewa supaya menyembuhkan penyakit si pesakit. Semasa Bobolian ini menyanyi ia

akan memainkan lonceng sebgai tanda untuk memangil itu semangat supernatural

supaya dapat memperbaiki sakit yang dihidapi oleh si pesakit.

Semasa Bobolian menyanyi sambil memukul lonceng ke dalam besen yang ditutupi dengan mangkuk maka air yang berada didalam besen akan menjadi keruh secara tiba-tiba semua yang ada dianggota badan si pesakit seperti kayu, duri, besi kecil, paku akan keluar

didalam besen. Selepas itu, Bobolian akan menghisap dimana tempat anggota badan

yang si pesakit merasa sangat sakit. Semasa Bobolian menghisap dimana tempat

anggota badan si pesakit merasa sakit kebanyakan yang akan keluar ialah kaca,

paku kecil, pasir, daun, kayu, ranting kayu dan benang sebagainya.Justeru itu,

Boblian ini mempunyai kebolehan dalam menghisap apa-apa benda yang telah

memasuki ke dalam badan manusia. Selepas selesai Bobolian melaksanakan

perubatan tradisional maka sebarang sakit-sakit badan yang ada di dalam si

pesakit pun akan hilang. Kebiasaannya pesakit yang pergi meminta perubatan

tradisional kepada Bobolian akan memberikan seekor ayam atau duit Rm 10 untuk

memberi sumbangan kepada yang mengubati sakit mereka. Bobolian akan memberikan

pantang larang yang patut dipatuhi oleh si pesakit supaya penyakitnya dapat

disembuhkan. Bobolian mempunyai keistimewaan dengan berbicara dengan

kuasa-kuasa roh atau maana-mana kuasa supernatural untuk pertolongan semasa

menjalankan pengamalan perubatan tradisonal ini.

Terdapat juga penduduk Kampung Tulid golongan lelaki yang mempunyai kepakaran dalam mengamalkan ubatan tradisional suku Kaum Murut Bookan. Iaitu, di Kampung Tulid terdapat seorang penduduk yang mempunyai kebolehan dalam mengubati orang yang terseliuh kaki atau tangan.

Iaitu, orang ini juga boleh mengurut orang yang bengkak kaki atau terlepas

tangan dengan mengunakan pelbagai cara. Apabila ada orang kampung yang terlepas

pergelangan tangan maka mereka akan pergi berjumpa denga orang yang mempunyai

kebolehan untuk memperbaiki tangan dari terseliuh. Semasa penduduk kampung

hendak pegi berubat maka mereka hendaklah membawa minyak yang belum dimasak

untuk digunakan sebagai mengurut di pergelangan tangan oleh orang yang

terseliuh. Selepas perubatan selesai maka si pesakit hendaklah memberikan

seekor ayam atau duit Rm 10 untuk diberikan sumbangan mereka yang mengubati

tangan si pesakit dari terseliuh. Semasa upacara perubatan dijalankan terdapat

beberapa bahasa ganjil yang digunakan dan ayat-ayat mantera. Oleh itu,

masyarakat Murut Bookan mempunyai amalan kepercayaan magis dalam perubatan

tradisional dan amalan ini masih lagi diamalkan oleh masyarakat di Kampung

Tulid. Walaupun ada klinik kesihatan yang didirikan di Kampung Tulid tetapi

masih ramai juga penduduk kampung Tulid pergi berjumpa dengan pengamal

perubatan tradisional.

KEPERCAYAAN AMALAN MAGIS DALAM PERKAHWINAN SUKU KAUM MURUT BOOKAN

          Menurut ketua Kampung Tulid iaitu Encik Anji Magulong, dalam perkahwinan suku kaum Murut Bookan, mereka mempunyai pelbagai jenis kepercayaan terhadap kuasa alam

semula jadi sekiranya mereka melanggar pantang larang semasa dan sebelum adat

perkahwinan sedang dijalangkan. Terdapat beberapa pantang larang yang perlu dijauhi ketika rombongan pengantin berangkat ke rumah pengantin perempuan. Jika cuaca mendung, keberangkatan ke rumah pengantin lelaki perlu ditangguhkan sehingga cuaca cerah. Mereka percaya, pengantin yang terkena air hujan pada hari perkahwinan akan mudah dihinggapi

penyakit. Jika berlaku kematian secara tiba-tiba dalam kampung itu pada hari

perkahwinan, keberangkatan tersebut terpaksa ditangguhkan sehingga esok. Jika

diteruskan juga, mereka percaya salah seseorang daripada pasangan itu akan

mati. Sewaktu kedua-dua mempelai menuruni tangga dan meninggalkan rumah, mereka

dilarang menoleh ke belakang. Kalau adat ini dilanggar dipercayai salah seorang

keluarga pihak perempuan akan dikahwini oleh keluarga pengantin lelaki. Amalan

ini tidak digalakkan oleh kaum Murut Bookan di Kampung Tulid. Jika melalui

jalan sungai, pengantin perempuan mestilah di angkat. Jikalau terkena air,

dipercayai anak sulung pasangan itu akan mati. Apabila tiba di rumah pengantin

lelaki, pengantin perempuan ditempatkan disebuah bilik khas. Dia akan ditemani

oleh beberapa orang gadis daripada pihak pengantin lelaki. Setelah mengetahui

ketibaan perempuan, saudara mara dan sahabat handai pihak lelaki akan membawa

pelbagai jenis buah tangan untuk pasangan pengantin. Pada malam harinya,

kedua-dua pengantin itu dikhendaki makan bersama-sama dengan berlaukan seekor

ayam yang telah dimasak khas untuk mereka berdua. Ketika hendak tidur, si suami

diwajibkan menyenangkan hati isterinya seperti berjenaka dan memberi hadiah

tradisi seperti sumpitan. Menurut Puan Nancy Rumanas, di dalam Kampung Tulid,

penduduk suku kaum Murut dilarang berkahwin dengan saudara mereka yang terdekat

kerana sekiranya mereka melanggar juga pantang ini maka ada sesuatu musibah

akan berlaku dalam keluarga mereka dan anak mereka juga akan menjadi cacat.

Tumbuh-tumbuhan tanaman mereka juga akan diganggu dan menjadi tidak subur

kerana mereka telah melanggar pantang larang tersebut. Menurut Encik Tangulon

Sugawan, sebelum berkahwin pihak lelaki tidak boleh berjumpa dengan pihak

perempuan pihak perempuan juga tidak boleh pergi ke rumah pihak lelaki kerana

berian si isteri akan berkurang sekiranya pantang ini dilarang. Semua Penduduk

di Kampung Tulid ibarat satu keluarga dan mereka dibenarkan untuk berkahwin

daripada luar kaum mereka supaya kumpulan suku kaum Murut Bookan menjadi besar.

Oleh itu, suku kaum Murut Bookan mempunyai pelbagai amalan kepercayaan magis

dalam perkahwinan yang perlu dipatuhi supaya tidak berlaku sesuatu yang tidak

ingin dipatuhi.

KEPERCAYAAN AMALAN MAGIS SUKU KAUM MURUT BOOKAN DALAM KEMATIAN

            Dalam adat perkahwinan suku kaum Murut Bookan jugamempunyai adat dan pantang larang larang yang perlu dipatuhi oleh masyarakat Murut supaya tidak berlaku sesuatu perkara yang tidak diingin akan berlaku.

Iaitu, dalam semasa berlaku kematian di Kampung Tulid semua penduduk Kampung

Tulid tidak boleh pergi menjalankan sebarang aktiviti pekerjaan seperti menanam

padi dan sebagainya. Sekiranya, mereka melanggar pantang larang tersebut maka

mereka akan diganggu oleh roh si mati atau dibawa roh jahat semasa menjalankan

aktiviti pekerjaan. Binatang seperti kucing hendaklah ditangkap supaya tidak

berkeliaran dikawasan rumah si mati kerana menurut kepercayaan suku kaum Murut

Bookan sekiranya kucing tersebut melangkah mayat si mati maka mayat itu akan

hidup semula. Menurut, Encik Amik Tanggulon, pernah berlaku pada zaman dahulu

apabila ada seekor kucing pergi melangkah mayat si mati maka mayat itu pun

bangkit semula dan orang kampung dikawasan tersebut pun lari pindah keseberang

sungai kerana menurut kata orang tua mayat yang bangkit semula tidak boleh

menyentuh air. Menurut Tangulon sugawan pula, sekiranya ada seeokr burung besar

berwarna hitam di Kampung berterbangan dikawasan kampung dan menghasilkan bunyi

‘krok-krok’ maka itu merupakan satu petanda yang tidak baik. Apabila terdengar

atau ternampak burung tersebut terbang pada waktu malam maka itu menunjukkan

satu petanda ada penduduk Kampung yang ditimpa musibah atau meninggal dunia.

Kaum Murut juga percaya sekiranya hujan lebat tidak pernah berhenti-henti juga

maka itu menunjukka      n ada petanda

bahawa ada orang yang akan meninggal dunia. Mayat itu juga hendaklah sentiasa

dijaga supaya tidak diganggu oleh roh jahat. Tetapi semenjak kedatangan agama

Kristian di Kampung Tulid maka setiap ada berlaku kematian kategis atau paderi

akan dijemput ke rumah si mayat tersebut untuk memberkati mayat tersebut atau

menjalankan upacara sembahyang bersama-sama keluarga si mati dengan orang

kampung. Selepas hari ketujuh pihak keluarga akan menyediakan satu rumah kecil

dan menyediakan pelbagai jenis makanan serta tajau kecil yang telah disediakan

kedalam rumah kecil itu untuk memangil roh si mati datang balik ke rumah

keluarganya untuk diberi makan. Selalunya upacara ini akan dijalankan oleh

kumpulan bobolian dan dibantu oleh penduduk kampung Tulid. Upacara ini akan

dijalankan pada waktu malam dan Bobolian akan menyediakan tepung putih

dikawasan rumah kecil yang dibina untuk memberi untuk mengetahui roh si mati

datang pergi makan. Kumpulan bobolian akan memukul gong sambil menggunakan

bahasa yang tidak boleh difahami untuk memangil roh si mati untuk makan makanan

yang disediakan oleh keluarganya. Semasa upacara ini dijalankan semua lampu

akan dimatikan supaya roh itu akan kembali ke rumah keluarganya untuk diberi

makan. Mereka akan meletakkan tepung dikawasan tempat memberi makan kepada roh

simpati supaya mereka dapat melihat tapak kaki roh yang pergi makan makanan

yang telah disediakan.

KEPERCAYAAN TERHADAP ROH DAN PANTANG LARANG

Pada zaman dahulu kaum Murut percaya kepada roh dan mempunyai banyak kepercaaan patang larang kerana pada masa itu agama seperti Kristian, Hindu, Islam dan Budha belum tersebar di Sabah lagi.

Murut mempunyai banyak kepercayaan ritual yang tersendiri. Amalan ritual yan

sering dilakukan oleh kaum Murut ialah amparawak.

Amalan ini dilakukan kerana untuk mengubati orang sakit dan memanggil semangat.

Kaum Murut Bookan memangil sebagai Bobolian untuk mereka yang pandai mengubati

orang yang sakit.

Masyarakat Murut juga percaya dengan objek seperti haiwan, pokok dan benda-benda hidup yang lain juga mempunyai semangat dan boleh mendatangkan kebaikan dan keburukan kepada mereka.Tempat-tempat tersebut mempunyai penunggu yang dipanggil sebagai amahun. Amahun mendiami kawasan-kawasan tertentu seperti pokok-pokok besar,

batu besar, gua, batu, air terjun dan kawasan yang masih belum diteroka oleh

manusia. Oleh hal demikian, mereka hendaklah sentiasa berhati-hati ketika

berada dikawasan tersebut bagi menggelakkan diusik oleh mahkluk halus. Malah

mereka juga tidak boleh meneroka atau menganggu kawasan tersebut dan perlu

meminta izin amahun dulu yang tinggal

di kawasan tersebut. Sekiranya seseorang tersebut menganggu kawasan mahkluk

tersebut, orang itu boleh dilanda kesusahan seperti diserang penyakit,

meninggal dunia dan pelbagai lagi.

Masyarakat Murut juga percaya roh si mati akan ditempatkan di satu tempat yang kekal diatas iaitu semua roh berhimpun disitu. Mereka juga menggamalkan pantang larang dalam kehidupan seharian mereka. Antaranya ialah wanita yang sedang mengandung anak sulung terikat kepada pantang larang. Sbagai contoh, sebaik sahaja seseorang wanita itu hendak

melahirkan anak pertama, dia tidak boleh digalakkan menutup pintu atau tingkap

kerana dikhuatiri bayi tidak boleh keluar. Selain itu, api tidak boleh dipadam

pada waktu malam hingga ke pagi kerana di khuatiri bayi akan mati. Bahkan,

terdapat juga beberapa jenis makanan yang tidak boleh dimakan, sama ada oleh si

suami atau si isteri seperti daging rusa kerana bayi akan menjadi gila atau

mengalami penyakit kulit. Mereka digalakkan memakan daging burung merak

(Pheasant –lophura rufa) kerana mereka percayai sekiranya memakan burung merak

maka anak mereka akan menjadi pandai. Manakala, apabila mereka tidak memakan

burung tersebut, umur anak mereka akan menjadi pendek.

Masyarakat Murut juga percaya kepada

semangat padi kerana padi merupakan makanan harian masyarakat kaum Murut.

Masyarakat Murut perlu mematuhi beberapa adat dan panatang larang untuk menanam

padi kerana sekiranya dilanggar maka pertumbuhan padi akan terbantut. Sebagai

contoh, sekiranya ada yang meninggal dunia di kampung mereka maka penduduk

kampung tidak boleh menanam padi kerana kesuburan tanaman mereka akan terbntut

serta mereka juga akan didenda atau lebih dikenali sebagai sogit dalam

masyarakat Murut. Masyarakat Murut juga akan menanam padi mengikut kepada

kepercayaan fenomena alam iaitu mereka akan melihat pada bulan untuk tarikh

menanam padi yang sesuai. Sekiranya separa bulan timbul dan tenggelam maka masa

tersebutlah yang paling sesuai untuk menananam padi. Apabila berlaku purnama

bulan maka ia tidak sesuai untuk menanam padi kerana tumbuh-tumbuhan padi tidak

menjadi subur dan akan diganggu oleh haiwan perosak.

  KEPERCAYAAN TERHADAP BINATANG

Kaum Murut mempunyai kepercayaan yang tersendiri terhadap binatang. Sebagai contoh kepercayaan terhadap kucing (ungau) atau anjng (uku) yang datang secara tiba-tiba ke rumah mereka, binatang tersebut akan membawa tuah atau nasib. Manakala, sekiranya anjing dan kucing yang datang itu lari dari tuan mereka maka itu menunjukkan mereka akan mendapat malapetaka atau sial. Oleh hal yang demikian mereka akan mencari tuan baru dan

membawa segala nasib yang baik. Murut juga percaya haiwan akan memberi hukuman

kepada mansia yang melanggar larangan atau adat. Antara haiwan yang dikaitkan

dengan hukuman ialah sejenis burung lapikut, buayo (buaya), mondou

(harimau/kucing hutan) dan buhang (sejenis haiwan atau kelawar). Kempat-empat haiwan tersebut berperanan untuk memberikan hukuman kepada manusia yang telah membuat salah. Antara hukuman yang dikenakan ialah ongokos ulu (memutarkan kepala ke belakang sehingga mati) dan lidah akan ditarik keluar sehingga sampai ke paras lutut. Binatang-binatang juga memunyai tugas-tugas yang tersendiri. Sebagai contoh, mondou akan

menghukum orang yang mempertawakan antut (kentut), Lampikut pula akan menghukum

orang yang mempertawakan perbuatan yang tidak baik seperti ketawa ketika makan

ataupun ketawa ketika melakukan sebarang perbuatan yang dilarang. Manakala

buhang akan menurunkan ribut yang dahsyat sebagai amaran atas

kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh manusia. Bagi buayo pula, haiwan ini

dipercayai menghukum manusia yang kempunan semasa pergi ke sungai. Selain itu,

Murut percaya adanya haiwan yang memberikan maklumat baik dan buruk ketika

dalam perjalanan semasa pergi berburu. Haiwan yang sering dikaitkan seperti

pamunor, kisi, mengapit (merak) dan sangang. Dipercayai malapetaka akan menimpa

sekiranya burung pamunor melintas tanpa mengeluarkan bunyi semasa mereka sedang

berjalan didalam hutan ataupun mengeluarkan bunyi ‘tik-ik-ik-ikik-ik-ik’

seperti menangis (ahitatangi). Oleh

hal yang demikian, mereka haruslah berpatah balik kerana dikhuatiri akan

diganggu oleh binatang buas atau menemui kematian. Namun, sekiranya burung ini

berbunyi ‘tik’ dan diikuti bunyi ‘tik’ lagi maka perjalanan boleh diteruskan

kerana dianggap akan membawa alamat baik 

(Wooley, 1936:311). Pollard (1933: 149) menyatakan perjalanan akan

mengambil masa berhari-hari sekiranya didapati terdapat tanda malapetaka

walaupun perjalanannya dekat dan mereka akan menyambung semula perjalanan

sehingga ada petanda baik. Disamping itu, terdapat juga kepercayaan yang

melarang manusia untuk memakan haiwan bersama dengan haiwan lain ataupun

dimasak bersama. Sekiranya larangan ini tidak dipatuhi, maka ia boleh

mengakibatkan seseorang itu diserang penyakit yang menyerang pada bahagian

kulit dan dalam bahagian badan manusia. Penyakit ini boleh membawa maut jika

tidak dibabas (ubat). Antara binatang yang tidak boleh dimakan dan dimasak

bersama ialah ikan dengan lebah, ikan dengan rusa dan rusa dengan babi hutan.

Suku kaum Murut juga dilarang untuk mempermainkan atau mepertawakan mana-mana

haiwan kerana sekiranya mereka melanggar pantang larang ini maka mereka akan

disumpah menjadi batu atau ada musibah yang berlaku di Kampung tersebut.

Menurut Puan Nancy Rumanas kaum Murut Bookan juga tidak boleh memakan ular atau memegang ular kerana ada musibah yang akan berlaku sekiranya mereka melanggar pantang larang ini dan kaum Murut Bookan juga tidak boleh memunuh buaya kerana menurut kepercayaan pada zaman dahulu terdapat cerita diantara perjanjian orang Murut dengan seekor buaya yang tinggal di sungai Sook. Iaitu, pada masa dahuu ada seorang perempuan cantik berbangsa Murut bookan pergi mencuci kain di Sungai dan terjumpa dengan buaya

dan perempuan ini mempunyai kebolehan dalam menyembuhkan sakit orang lain.

Perempuan ini dipanggil sebagai si Odu. Semasa si Odu cuci kain diatas batu dia

pun menjadi sangat hairan kerana air semakin meningkat dan dia pun pindah

diatas batu yang tinggi sikit untuk mencuci kain tetapi air itu tetap sampai

juga di kaki dia. Selepas itu, tiba-tiba muncul seekor buaya yang mempunyai

kebolehan untuk bercakap. Si Odu pun bercakap “apa yang ko mau dari saya” dan

buaya itu pun menjawab pertanyaan si Odu “saya mau kau ikut sya balik ke rumah

saya kerana anak saya sedang sakit”. Si Odu pun setuju mengikuti itu buaya

untuk pergi menyembuhkan anaknya. Semasa perjalanan mata si Odu telah ditutupi

dengan kain supaya dia tidak tau pergi jalan rumah itu buaya. Setelah mereka

sampai ke rumah si buaya maka si Odu pun hairan rumah tersebut berada dibawah

tanah permukaan air dan tiada air didalam rumah tersebut. Si Odu pun menyembuhkan

anak itu buaya. Semasa si Odu memperbaiki anak itu buaya daripada tercekik

tulang. Semasa si Odu meperbaiki anak buaya daripada tercekik tulang ia pun

ternampak tulang manusia yang menyebabkan anak buaya itu tercekik. Selepas itu,

Odu Siap mengubati anak itu buaya maka dia mau meminta hantar balik ke rumah

tetapi buaya itu tidak mau menghantar si Odu balik ke rumah kerana dia mau

mengahwini si Odu. Si Odu pun setuju untuk mengahwini si buaya tetapi ada satu

perjanjian iaitu buaya tidak boleh memakan orang yang berdarah Murut Bookan

kerana sekiranya mereka mereka memakan kaum Murut maka mereka akan mati tetapi

sekiranya kaum Murut kempunan baru

buaya boleh makan mereka. Kempunan

ini adalah seperti ibu bapa mereka menyuruh makan nasi sebelum pergi mandi

tetapi mereka mau juga pergi mandi walaupun belum makan. Oleh sebab itu, sampai

sekarang suku kaum Murut Bookan tidak boleh membunuh buaya kerana mereka

percaya buaya itu si Odu.

KEPERCAYAAN AMALAN MAGIS MASYARAKAT MURUT BOOKAN DALAM PERTANIAN.

   Menurut Encik Tangulon Sugawan, kaum Murut Bookan juga percaya semangat padi seperti

yang diamalkan oleh suku kaum lain yang ada di Sabah. Kaum Murut akan merayakan

pesta kaamatan bersama-sama kaum lain seperti kadazandusun dan sebagainya.

Mengikut cerita pada nenek Moyang terdapat satu keluarga yang tinggal di satu

kawasan berdekatan dengan hutan. Keluarga ini hanya didiami oleh dua orang adik

beradik iaitu si abang bernama Rolong dan si adik perempuan bernama Rala.

Semasa Rolong sedang tidur waktu malam dia pun termimpi ada satu lembaga

berbentuk manusia datang ke dalam mimpinya dan orang itu pun berkata “sekiranya

kau mahu hidup senang atau dilimpahi banyak sumber makanan maka korbankanlah

adik perempuanmu itu dan sebelum anda mengorbankan adik kamu mesti diperhiaskan

dengan barang perhiasaan dahulu”. Selepas keesokan harinya si Rolong pun

menceritakan mimpinya kepada adiknya si Rala dan si Rala pun bersetuju untuk

dikorbankan. Selepas Rala dikorbankan pada keesokan harinya si Rolong pun

bangun dari tidur dan dia ternampak banyak tanaman padi yang subur berwarna

kuning emas tumbuh di sekitar kawasan rumah mereka. Maka, sehingga kini Murut

percaya padi itu adalah hasil daripada pengorbanan si Rala dan setiap tahun

kaum Murut akan mengikuti meraikan pesta kaamatan. Kaum Murut juga meraikan

pesta kalimaran untuk memperagakan barang-barang tradisional suku kaum Murut

yang diadakan di Tenom. Menurut Encik Andrew Kinawa, pesta Kalimaran ini adalah

untuk menghormati pengorbanan si Rala sebab si Rala dihiasi dengan

barang-barang perhiasan dan pakain sebelum dikorbankan. Kaum Murut Bookan akan

mengadakan pertandingan ratu cantik atau lebih dikenali sebagai unduk ngadau

untuk mencari penganti sifat-sifat yang ada pada si Rala. Setiap tahun, sebelum

petani penduduk Kampung Tulid Membuka tanah mereka akan mengadakan upacara mampakan (memberi doa kepada tanah)

dengan memangil bobolian untuk menjalankan upacara ini. Bobolian akan

berkomunikasi dengan roh atau yang mendiami dikawasan tanah tersebut supaya

mengizinkan orang kampung untuk membuka tanah tersebut. Semasa upacara ini

dijalankan penduduk yang membuka tanah tersebut hendaklah mengorbankan seekor

ayam atau babi. Selepas suku kaum Murut Bookan selesai menanam padi mereka akan

menjalankan upacara mamalagup. Tujuan

upacara mamalagup ini dijalankan

adalah memberi makan kepada Tuhan yang memberikan rezeki kepada penanaman padi

mereka. Suku kaum Murut Bookan juga percaya kepada kuasa supernatural daripada

sumber alam semula jadi. Iaitu, semasa menanam padi suku kaum Murut Bookan akan

berpandukan kepada bulan. Apabila berlaku separa bulan maka itu adalah tarikh

yang paling sesuai untuk menanam padi dan sekiranya berlaku purnama bulan

mereka tidak boleh menanam padi kerana tumbuh-tumbuhan mereka akan musnah

dirosakkan oleh haiwan pemusnah seperti tikus, burung dan sebagainya. Semasa

berlaku kematian mereka tidak boleh pergi menanam padi pada masa tersebut

kerana roh-roh jahat atau roh si mati akan berkeliaran dimana-mana kawasan.

Sekiranya pantang ini dilarang maka akan berlaku sesuatu musibah terhadap

mereka yang melanggar pantang larang tersebut. Apabila terdengar bunyi burung

‘tik’ maka itu satu petanda petani tidak boleh meneruskan perjalanan untuk

pergi menanam padi dan selepas burung tersebut berbunyi ‘tik’ sebangyak dua kali

baru boleh meneruskan perjalanan. Sekiranya, pantang ini dilarang boleh

menyebabkan sesuatu perkara yang tidak baik akan menanti dihadapan dan boleh

menyebabkan kematian. Selepas aktiviti pemungutan hasil penanaman padi maka

suku kaum Murut Bookan akan menjalankan upacara penghormatan dengan memberi

makan kepada Tuhan yang memberikan rezeki mereka. Semasa upacara ini

berlangsung suku kaum Murut akan membina satu pusangak yang di panggil sebagai

rumah kecil tempat menyimpan makanan dan tajau kecil untuk memberi makan kepada

Tuhan yang memberikan mereka rezeki.

AMALAN KEPERCAYAAN MAGIS DALAM KEHIDUPAN SEHARIAN

          Menurutpuan Cecelia Tangulon, suku kaum Murut tidak boleh bernyanyi semasa makan.Iaitu, kerana menurut kepercayaan nenek moyang sekiranya mereka bernyanyi

ketika waktu makan maka mereka akan terkahwin dengan orang tua bila mereka

besar nanti. Semasa memasak juga tidak boleh menyanyi. Pada waktu malam, ibu

bapa melarang anak-anak mereka untuk bermain atau bergaya didepan cermin kerana

bayangan yang ada dicermin tersebut adalah bukan bayangan diri mereka sendiri

sudah kerana itu adalah roh jahat yang meniru gaya pergerakan mereka di depan

cermin. Pada waktu petang juga dilarang tidur kerana ada sesuatu roh yang pergi

menghimpit keatas badan kita kerana menurut kepercayaan nenek moyang ada satu

jenis roh jahat bayang suka naik diatas badan seseorang yang suka tidur pada

waktu petang sehingga susah mau bernafas dan bergerak semasa di himpit oleh roh

tersebut. Kanak-kanak juga dilarang untuk bermain pada waktu malam kerana

roh-roh jahat akan mengikuti mereka bermain di padang atau di dalam rumah.

Sebelum pergi mandi mesti makan dahulu supaya tiada sesuatu perkara buruk yang

akan menimpa terhadap diri mereka semasa pergi mandi ke sungai. Pada waktu malam

juga kanak-kanak dilarang untuk bermain tauk-tapuk (main sembunyi-sembunyi)

kerana mereka akan disembunyikan oleh roh jahat. Selepas siap bermain maka

kanak-kanak atau dewasa disuruh untuk membasuh kaki sebelum tidur supaya tiada

sesuatun perkara buruk yang akan berlaku.

KEPERCAYAAN MASYARAKAT MURUT TERHADAP SEMANGAT PARANG PAILANG

Parang digunakan secara meluas dalam

kalangan suku kaum di Borneo seperti Dayak, Kayan dan Kenyah. Mereka menamai

parang ini sebagai ilang. Namun, parang ilang juga digunakan oleh kebanyakkan

Murut dengan sebutan pailang. Low (dlm Roth, 1896:136) menyatakan parang ilang

digunakan secara meluas dalam kalangan beberapa suku kaum di Borneo.

Parang pailang merupakan parang yang mempunyai kaitan dengan semangat yang digunakan secara meluas oleh pemburu kepala di Borneo. Dalam kalangan Murut, parang adalah satu senjata yang wajib ada. Di Kampung Kangkular, sebuah kampung terpencil di antara Kuala Tomani dan Kampung Bakuku, Ulu Tomani, penulis mendapati parang ini didimiliki oleh hampir setiap keluarga. Tambahan lagi, sekurang-kurangnya setiap rumah masih menyimpan paling sedikit sebilah parang yang berusia kira-kira lebih 100 tahun yang

mereka warisi daripada nenek moyang. Selain itu, parang ini juga dianggap

keramat dan disimpan dengan rapi. Pailang juga digunakan untuk tujuan pulut

daripada pihak lelaki kepada pihak perempuan. Kos pailang ini dianggarkan

bernilai RM 1000.00 sebilah, bergantung dengan jenis dan usianya.

Pailang mempunyai pelbagai bentuk dan dinamakan mengikut ciri-ciri reka bentuk hulu dan matanya. Antara nama pailang ialah pailang pinandoi, pailang pinaturung, pailang sinunsur dan pailang akaraan. Pailang pinandoi mempunyai batik atau dekorasi pada hulu, sarung dan mata. Pailang pinaturung pula diberi nama berdasarkan bentuk yang wujud pada

hulu yang mempunyai cabang atau mata yang mempunyai lekuk memanjang mengikut

mata parang dari bahagian pangkal hingga ke bahagian hujung. Sementara itu,

pailang sinunsur pula tidak mempunyai lekuk pada matanya dan tidak mempunyai

hiasan, namun hulunya masih bermotifkan anjing. Reka bentuk sarung sinunsur

dibuat dengan agak mudah. Sarung sinunsur tidak mempunyai sebarang dekorasi

disimpul dengan anyaman rotan untuk mengetatkannya. Pailang akaraan mendapat

namanya berdasarkan struktur reka bentuk hulunya yang berbentuk T.

Mata parang menampilkan elemen dekoratif dengan teknik ukir, tebuk, gores dan ketuk. Kadangkala matanya hanya menampakkan kesan lubang kecil bulat yang ditebuk dan kemudiannya diisi dengan tembaga. Selain itu, terdapat enam lubang yang ditebuk di kiri dan kanan sangkuit. Menurut informan, campuran tembaga dan besi akan menjadi pelengkap

kepada kekuatan besi dan menimbulkan semangat yang lebih kental kepada

penggunanya.Terdapat juga ukiran di bahagian belakang mata pailang. Selain untuk mencantikkan matanya, ukiran ini adalah untuk mengukuhkan struktur mata supaya tidak mudah sompek apabila ditakik dengan objek keras. Bahagian permukaan mata juga dihiasi dengan corak geometri mudah seperti garis selari, titik dan kelok “S” (pinansit). Motif ini dikenali sebagai nilakas. Corak ini diukir secara memanjang hingga ke bahagian depan.

Pada bahagian tulang belakang sebelah depan mata dihiasi dengan kelok lekuk

seolah-olah bahagian belakang seekor naga. Bahagian hulunya diperbuat daripada

tanduk atau tulang serta dihiasi manik rambut. Selain itu, motif hulu biasanya

dirujuk daripada bentuk kepala anjing, naga dan bentuk manusia. Mata parang

juga diukir dengan motif anjing dan naga di bahagian atas tepi dan juga pada

bahagian pangkal bawah. Di samping itu, rambut menjadi hiasan utama pada parang

pailang yang diletakkan pada bahagian atas hulu atau pada bahagian belakang

sarung. Namun, tidak semua parang pailang dihiasi dengan rambut pada bahagian

hulu dan sarung.

Sekiranya bahagian hulu dihiasi dengan rambut, bahagian sarung juga turut dihiasi dengan rambut. Berdasarkan pemerhatian penulis di lokasi, terdapat satu parang yang rambutnya diambil terus daripada potongan bahagian kulit kepala. Menurut informan, rambut

tersebut diambil daripada potongan rambut musuh yang telah dibunuh. Namun, buka

semua rambut yang menghiasi pedang terdiri daripada rambut manusia. Kebanyakkan

rambut yang digunakan untuk menghiasi parang adalah daripada potongan rambut

orang hidup.

Hulu pailang pinaturung mempunyai perbezaan bentuk dengan hulu pailang pinandoi. Perbezaannya ialah pada bahagian hulu, iaitu tidak mempunyai hiasan rambut. Bentuknya masih mengekalkan ikon anjing dengan mulut terbuka. Dari segi saiznya pula, ia lebih panjang daripada pailang pinandoi dan sarungnya tidak mempunyai hiasan rambut tetapi mempunyai ukiran corak.Pailang akaraan merujuk kepada bentuk pada bahagian hulunya yang menyerupai bentuk akar “T”. Pada bahagian kiri dan kanan berbentuk daun. Bentuk

hulu diharmonikan lagi dengan penyusunan motif yang berkonkan daun secara

tranlasi imej yang menyeliputi semua bahagian hulu.

Pada zaman dahulu parang digunakan oleh suku kaum Murut untuk pergi memburu, membuat kerja seperti memotong kayuatau melindungi keluarga mereka daripada diancam oleh binatang buas atau musuh daripada puak lain kerana masyarakat suku kaum Murut Bookan pada zaman dahulu ialah hidup berpuak-puak dan saling membunuh antara satu sama lain. Suku kaum Murut pada masa kini hidup bersatu suda dan mereka telah disatukan melalui pesta kalimaran yang telah diraikan oleh suku kaum Murut pada setiap tahun.

Parang pailang pada masa dahulu digunakan oleh pemburu kepala untuk pergi ke

kampung kaum lain untuk menangkap atau memotong kepala orang sebagai

menunujukkan kamu mereka adalah yang paling gagah. Sebelum mereka berkahwin

mereka hendaklah pergi mencari kepala 1 orang dahulu baru boleh kahwin sebagai

menunjukkan kepahlawanan mereka.

          Namun pemburu kepala itu tidak diamalkan lagi masyarakat Murut pada masa kini kerana semua masyarakat kaum Murut sudah hidup bersatu. Sekarang parang pailang itu

disimpan di muzium pusat kebudayaan tenom di Murut kerana parang tu mempunyai

semangat yang sangat kuat kerana ramai orang yang telah tewas didalam tangan

parang pailang itu. Parang pailang ini sekarang hanya digunakan dalam upacara

penyembahan atau pesta kalimaran untuk memperlihatkan kepahlawanan kaum Murut.

Suku kaum Murut percaya parang pailang ini tidak boleh dimain-mainkan dengan

sembarangan sebab mempunyai semangat yang tinggi. Pada masa kini masih ada juga

keluarga yang menyimpan parang pailang ini di rumah mereka.

KEPERCAYAAN MURUT BOOKAN TERHADAP KEJADIAN DUNIA

          Pada zaman dahulu, Murut percaya kejadian langit dan bumi juga yang mempunyai

ceritannya yang tersendiri. Selain daripada manusia, segala isi alam mini juga

dipercayai telah dicipta oleh ki Kaulung. Aki Kaulung dianggap berkuasa, datuk

segala kejadian, mempunyai kuasa tertinggi dan menetukan segala keadaan dibumi

serta seluruh isi alam selama tujuh hari tujuh malam. Murut percaya bahawa alam

sekeliling mempunyai hubungan yang kuat dengan manusia. Menurut kepercayaan

mereka, bumi (tana), matahari (odou), bulan (bulan), dan bintang (butitin) telah dicipta oleh Aki Kaulung

secara sengaja bagi kepentingan manusia sejagat. Aki Kaulung dipercayai telah

mencipta manusia dariapa tanah liat yang menyerupai wajah dan fizikalnya.

Manusia pertama yang dicipta oleh Aki Kaulung dipanggil sebagai Arom, iaitu

seorang lelaki (ungkuyon). Manusia

yang kedua yang dibuat pula merupakan seorang perempuan (ruandu) yang diberi nama Awa. Ia dicipta bagi menemankan Arom di

dunia.

          Disebabkan Arom dan Awa tidak mempunyai tempat untuk tinggal, Aki Kaulung telah mengarahkan dua orang adik-beradik, iaitu Aman Aka dan Aka Ali untuk menjadi langit dan

bumi. Malah, kedua adik-beradik ini berkorban kerana kasihan terhadap benda

hidup yang tidak ada tempat tinggal. Oleh hal yang demikian, Aman Aka menjadi

langit dan Aka Ali menjadi bumi. Pada mulanya bumi sangat luas berbanding denga

langit. Oleh sebab itu, Aka Ali pun kumumpit dan berbentuk bukau, lembah, paya, dan parit serta pelbagai bentuk muka bumi yang lain. Orou dan isterinya taun (pokok), kasihan meihat Arom dan Awa yang tidak mempunyai teman. Oleh hal yang demikian, mereka menghantar

anaknya sepasang ke timur dan sepasang ke barat untuk menemani Arom dan Awa di

dunia. Dipercayai manusia berkembang mulai saat itu.

          Murut mempercayai bahawa dunia tidak wujud pada mulanya dan hanya terdapat permukaan air. Dengan kekuasaan Aki Kaulung, kawasan tanah telah ditempatkan di beberapa bahagian air dan menjadi kawasan yang lebih besar dari hari ke hari. Namun, ada

juga yang mengatakan Aki Kaulung telah melemparkan sekeping tanah selebar

pinggan dan seterusnya menjadi besar menjadi tanah besar. Murut percaya pada

masa dahulu, dunia dipercayai dunia dunia tiada siang dan malam, berkeadaan

gelap sepanjang masa dan jarak waktu hanya diketahui setelah seseorang itu

berasa lapar. Oleh hal yang demikian, Aki Kaulung telah mencipta matahari (orou) dan bergerak diatas dari timur ke barat menerbitkan waktu siang dan dari barat ke timur melalui lapisan sebelah bawah mejadikan waktu malam. Pada zaman dahulu dunia dipercayai sebagai padang bola yang tanahnya rata dan tidak

ada gunung, sungai dan laut. Orou ditugaskan untuk mengendalikan waktu malam manakala bulan dan butitin ditugaskan untuk mengendalikan waktu malam. Selepas Orou, butitin dan bulan wujud, barulah dunia ini dilengkapkan dengan tumbuh-tumbuhan di atas tana. Melihatkan keadaan tanah yang tidak lengkap, Aki Kaulung turun ke bumi dan mengambil beberapa ketul tanha

daripada pelbagai jenis di bumi dan membuat bentuk manusia dengan pelbagai

saiz, bentuk, rupa dan jenis jantan dan jentina. Setelah itu, Aki Kaulung

meniup bentuk-bentuk yang telah diperbuat daripada tanah yang baik menjadi

binatang yang baik atau jinak manakala tanah yang tidak baik menjadi binatang

buas dan berbahaya.

          Aki Kaulung kemudiannnya mengambil tanah yang terbaik yang baik dan asli dari perut

bumi untuk mencipta satu bentuk yang menarik. Kemudian Aki Kaulung meniupkan

bentuk tersebut dan membolehkan bentuk tersebut bernyawa dan bergerak. Aki

Kaulung menamakannya Arom dan melengkapkannya dengan keupayaan akal yang baik.

Arom ditugaskan untuk memerintah semua mahkluk yang telah diciptakan. Mereka

mendapat sumber makanan daripada tumbuhan-tumbuhan. Arom gembira tinggal

bersama mahkluk-mahkluk yang baik manakala mahkluk yang ganas telah dihalau dan

melarikan diri kerana sebelumnya mereka bermusuhan dan banyak antara mahkluk

yang baik telah mati kerana dibunuh oleh mereka.Oleh itu, sebelum kedatangan

agama kristian ke Kampung Tulid suku kaum Murut percaya bumi dan langit dicipta

oleh Aki Kaulung dan kepercayaan ini mempunyai hampir persamaan dengan

kepeecayaan dalam ajaran agama kristian.

PERANAN BOBOLIAN

Bobolian adalah merupakan satu kumpulan masyarakat kaum Murut Bookan yang mempunyai kebolehan kuasa yang luarbiasa dan boleh berkomunikasi dengan roh atau dewa-dewa. Bobolian ini mempunyai kebolehan untuk menghalau roh jahat dan boleh berkomunikasi dengan mereka yang

mempunyai kuasa yang luar biasa dengan mengunakan bahasa yang sukar untu

difahami. Pada zaman dahulu bobolian sangat ramai di Kampung Tulid tetapi pada

masa kini semakin berkurangan kerana ramai mereka yang sudah meninggal dunia.

Bobolian mempunyai kebolehan dalam menyembuhkan orang yang sakit atau melihat

roh atau dewa. Bobolian akan dipanggil semasa upacara kematian untuk memangil

roh si mati pergi makan ke rumah keluarganya selepas ketujuh hari. Semasa

upacara mamalagup (memberi makan kepada Tuhan) atau upacara menghormati

pembukaan tanah bobolian akan dipangil untuk mejalankan upacara ini kerana

bobolian mempunyai kebolehan dalam berkomunikasi denga tuhan atau roh penghuni

dikawasan tersebut untuk meminta izin mahu membuka tanah tersebut. Sekiranya,

ada orang yang sakit tenat di Kampung Tulid maka bobolian akan dipanggil untuk

menjalankan upacara doa kepada si pesakit dan mereka akan memasang tanda berwarna

merah dikawasan rumah si pesakit yang menunjukkan bahawa dalam rumah tersebut

ada orang yang sakit tenat dan tidak boleh berbuat bising. Kebiasaannya,

bobolian yang masih ada di Kampung Tulid sekarang adalah semua golongan wanita

dan berumur sudah kerana golongan pemuda tidak mau mewarisi kuasa semula jadi

yang dimiliki oleh mereka. Bobolian ini semakin berkurangan kerana berlakunya

perubahan budaya atau remaja pada masa kini semakin melupakan budaya kaum

mereka masing-masing.

TATANDU MURUT

            Tatandu merupakan satu simbol reprenstasi dalam konteks

tradisional yang mempunyai fungsi serupa dengan simbol kontemporari. Tatandu

menggunakan bahan yang wujud dipersekitarannya untuk menjelaskan mesej dalam

gabungan bentuk yang ringkas. Tatandu adalah satu reka bentuk yang mengabungkan

perbuatan ukir atau toreh dan temple berdasarkan satu aturan tertentu untuk

menyebarkan mesej ataupun makna. Oleh itu, tatandu boleh dikategorikan sebagai

satu reka bentuk simbol tradisional yang dibuat dalam bentuk tiga dimensi yang

digunakan untuk menyampaikan sesuatu mesej.

          Sistem komunkasi dalam kehidupan masyarakat tradisi Murut terhad kepada perlakuan

aktiviti fizikal. Disamping itu, kehidupan mereka yang diselubungi dengan hutan

belantara mengajar masyarakat ini tentang cara berhubung antara satu sama lain.

Tatandu merupakan tanda-tanda kayu yang kebanyakannya dituris sebagai tanda

ketika berjalan didalam hutan. Kehidupan yang dikelilingi hutan rimba telah

mengajar suku kaum ini tentang cara-cara untuk hidup. Tambahan pula, aktiviti

pemburuan adalah nadi kepada kehidupan mereka selain aktiviti bercucuk tanam.

Hampir keseluruhan kehidupan waktu siang suku kaum Murut dihabiskan dengan

kerja-kerja pertanian dan pemburuan. Tatandu digunakan secara meluas pada suatu

dahulu, namun kini penggunaannya terhad kepada akiviti pemburuan, tanda

sempadan dan tanda-tanda yang tersangkut paut pada aktiviti pertanian.

          Keperluan dalam kaedah komunikasi yang terancang ketika berada di dalam hutan belantara dalam kalangan pemburu ini telah menghasilkan bahasa-bahasa isyarat tanda-tanda bahan utan seperti kayu dan daun.Tambahan lagi, simbol yang digunakan dengan

menuris kayu ketika didalam hutan bukanlah perkara asing bagi penghuni hutan,

sama ada di Sabah dan Sarawak. Mereka menggunakan tanda kayu sebagai alat

berkomunikasi antara rakan dalam aktiviti seperti pemburuan, hak pemiihan

tanah, makluman sesuatu perayaan dan juga dalam aktiviti perubatan (Burrough,

1975:119).       Beberapa orang penyelidik

terdahulu telah merekodkan tanda-tanda pada kayu sebagai bahasa isyarat seperti

yang dicatatkan. Oleh Chin Sang (1963:72-75) semasa rombongan beliau dari

kemabong ke pensiangan. Di samping itu, Rimmer (1962: 35-39) mencatatkan

beberapa pengalaman semasa menyusuri hutan di Sook, Tulid dan Lanas. Sementara

itu, Burrough (1970:84-97; 1975:119-123) dalam kerja lapangannya di Sook dan

Tulid menulis berhubung tabda-tanda yang diguna pakai oleh suku Kaum Murut.

Polunin (1959:97-99) pula menyatakan terdapat banyak tanda yang dinyatakan

didapati antara Kemabong dan Tomani yang diamalkan oleh Tahol Semambu. Oleh

itu, tatandu ini mempunyai pelbagai banyak kegunaan yang tersendiri dan setiap

kaum Murut menggunakan tatandu dengan cara yang tersendiri mengikut kepentingan

yang tersendiri.

Dalam masyarakat Murut Bookan di kawasan kampung Tulid, Sook, Keningau, mereka menggunakan tatandu ini semasa upacara perubatan, hak pemilikan tanah, perayaan, pertanian, atau perayaan. Sebagai contoh, sekiranya ada orang yang sakit dikawasan kampung tersebut maka

ahli Bobolian (pengamal perubatan tradisional) akan dipanggil untu memberi

perubatan kepada si pesakit tersebut. Sekiranya keadaan pesakit sangat kritikal

maka mereka akan membuat upacara doa dikawasan rumah pesakit dan kawasan

tersebut akan dipasang tatandu sebagai pemberitahuan kepada semua penduduk

kampung supaya tidak boleh membuat bising atau memasang sebarang muzik kerana

dikawasan tersebut ada orang yang sakit. Hanya orang yang ada mengikuti upacara

memasang tatandu saja boleh pergi ke kawasan tersebut dan orang yang tidak

mengikuti upacara tersebut tidak boleh ke pergi rumah si pesakit. Semasa

upacara mampakan (menghormati tanah), tatandu akan dipasang selepas selesai

acara mampakan supaya kawasan

tersebut tidak boleh dipergi orang lain yang tidak mengikuti upacara tersebut.

Semasa upacara mampakan dijalankan maka 1 ekor ayam atau 1 ekor babi akan

dikorbankan bagi memberkati tanah tersebut. Upacara mampakan biasanya dilakukan

sebelum membuka tanah disesuatu kawasan tersebut supaya dapat diberikan rezeki

yang banyak serta tidak diganggu oleh roh yang menghuni dikawasan tersebut.

PERUBAHAN AMALAN MAGIS DIDALAM MASYARAKAT MURUT BOOKAN SELEPAS KEDATANGAN AGAMA KRISTIAN KE KAMPUNG TULID, KENINGAU.

          Sejak kebelakangan ini, kepercayaan amalan magis terhadap budaya suku kaum Murut

Bookan semakin dilupai oleh masyarakat pada masa kini kerana masyarakat pada

masa kin tidak mahu untuk belajar budaya mereka. Golongan kanak-kanak, remaja

dan dewasa semakin tidak mengamalkan kepercayaan amalan-amalan atau adat dan

pantang larang suku kaum Murut kerana dengan kemajuan teknologi telah

menyebabkan mereka menganggap kepercayaan magis itu adalah satu kepercayaan

yang tidak betul. Dengan adanya agama kristian dan islam yang mula berkembang

di kawasan Kampung Tulid maka penduduk kampung tidak lagi percaya dengan

amalan-amalan magis ini. Majoriti penduduk yang ada di Kampung Tulid sekarang

adalah menganut agama Kristian. Kawasan kampung Tulid terletak dikawasan

pendalaman Keningau. Kebanyakan penduduk Kristian di daerah Keningau sekarang

adalah beragama kristian terutamanya kristian katolik. Menurut kata orang tua

dahulu, di kawasan keningau merupakan tempat bermulanya pertapakan orang Rom

untuk menyebarkan agama Kristian katolik. Justeru itu, kebanyakan penduduk di

Keningau sekarang adalah beragama Kristian katolik, tetapi ada juga masyarakat

yang lain menganut agama kristian anglikan, protestan, sib, Methodist, SDA dan

serta ramai juga penduduk daeah Keningau yang menganut agama kristian serta

agama lain seperti islam, budha, hindu dan sebagainya. Selepas kedatangan agama

Kristian ke kawasan Kampung Tulid maka ramai sudah penduduk kampung yang

membuang buku-buku, rantai dan azimat alat ritual penyembahan mereka. Malahan,

ada juga penduduk yang meninggalkan ajaran yang dipegang oleh mereka selama ini

selepas kedatangan agama Kristian. Majoriti penduduk di Kampung Tulid sekarang

adalah beragama Kristian katolik. Paderi dan kategis yang memainkan peranan

dalam membimbing masyarakat kampung Tulid supaya kearah kebaikan. Kebanyakan

masyarakat Kampung Tulid pada masa dahulu ialah pagan yang tidak mempunyai

agama tetapi semenjak kedatangan agama kristian semua penduduk kampung telah

menganut agama kristian. Paderi atau kategis sudah yang memainkan peranan

sebagai ketua agama dan apabila ada berlaku kematian kategis akan dijemput

untuk membuat upacara doa kepada si mati. Semasa pemberkatan tanah atau rumah

juga kategis atau paderi yang diangil untuk memberkati tanah atau rumah

tersebut. Sebelum kedatangan kristian biasanya bobolian yang akan dijemput

semasa berlaku kematian atau upacara pemberkatan tanah. Pada setiap hujung

minggu penduduk kampung akan berhenti untuk berkerja kerana mereka akan pergi

bersembahyang ke gereja. Justeru itu, semenjak kedatangan agama kristian ke

Kampung Tulid maka berlakulah perubahan tingkah laku masyarakat kaum Murut

Bookan sama ada dari upcara, amalan kepercayaan atau cara berdoa. Semenjak

kedatangan agama kristian juga masyarakat suku kaum mula meningalkan

ajaran-ajaran kepercayaan amalan magis yang diamalkan oleh mereka pada masa

kini kerana masyarakat Murut Bookan percaya kepada kepada Tuhan yang Esa sudah

mengikut dalam ajaran Bible. Oleh itu, amalan keprcayaan magis dalam masyarakat

Murut semakin dilupakan oleh masyarakat Kampung Tulid selepas kedatangan agama

Kristian.

   

TEORI YANG BOLEH DIKAITKAN DENGAN AMALAN KEPERCAYAAN AMALAN MAGIS MASYARAKAT MURUT BOOKAN.

Teori Fungsional

            Talcott Parsons (1902-1979) menerangkan pembentukkanmasyarakat daripada perspektif struktur fungsional. Setiap elemen struktur sosial dalam masyarakat membantu mewujudkan kestabilan masyarakat tersebut.

Parsons (1964), masyarakat perlu memenuhi 4 fungsi bagi memastikan yang

masyarakat tersebut terus wujud. 4 fungsi tersebut ialah Penyesuaian,masyarakat perlu ada matlamat, masyarakat

perlu ada integrasi dan kerjasama Masyarakat serta perlu ada pengekalan pola.

Parson berpendapat sistem kebudayaan adalah yang terpenting dalam masyarakat

dan akan mempengaruhi sistem lain yang di bawahnya, iaitu mempengaruhi pola

sosial, membentuk personaliti dan memberi makna simbolik terhadap kewujudan

manusia secara biologi. Maksud teori fungsional ini ialah wujud saling

kebergantungan diantara kalangan masyarakat. Sebagai contoh, dalam organisasi

badan iaitu semua anggota badan manusia hendaklah memainkan peranan

masing-masing untuk meneruskan kehidupan. Iaitu, semua angota badan seperti

kaki, tangan, jantung, mata, otak dan sebagainya saling memerlukan antara satu

sama lain. Manakala, dalam sistem keluarga wujud saling kebergantungan didalam

sesebuah keluarga tersebut untuk melahirkn keluarga yang seimbang dan harmoni.

Melalui teori Talcot Parson ini boleh dikaitakan dengan kepercayaan amala magis

dalam masyarakat Murut. Iaitu, dalam setiap keluarga tersebut saling memainkan

peranan masing-masing dalam penyebaran budaya. Ibu bapa yang mewariskan budaya

nenek moyang mereka kepada anak-anak mereka supaya budaya Murut tidak hilang

begitu sahaja ditelan zaman. Dalam, keluarga terdapat dua bentuk iaitu sama ada

keluarga luas atau keluarga nuklear. Keluarga nukluear cuma mempunyai anak,

bapa dan ibu sahaja manakala dalam keluarga luas terdiri daripada nenek, datuk,

ibu bapa, anak dan saudara-mara yang lain. Melalui peranan daripada keluargalah

yang dapat membentuk perlakuan seseorang masyarakat. Justeru itu, budaya-budaya

Murut diwarisi daripada keluarga secara turun-temurun. Oleh itu, teori

fungsional ini sangat berkait rapat dengan amalan kepercayaan magis yang

diamalkan oleh masyarakat Murut kerana mereka mewarisi budaya tersebut melalui

keluarga dan masyarakat. Keluargalah yang membentuk identiti atau perlakuan

seseorang masyarakat.

Teori interaksi simbolik

            Sejarah Teori Interaksi Simbolik tidak bisa dilepaskandari pemikiran George Harbert Mead (1863-1931). Mead dilahirkan di Hadley, satu kota kecil di Massachusetts. Karier Mead bermula saat beliau menjadi seorang professor di Kampus Oberlin, Ohio, kemudian Mead berpindah mengajar dari satu kampus ke kampus lain, sampai akhirnya saat beliau di undang untuk pindah dari Universiti Michigan ke Universitas Chicago oleh John Dewey. Di Chicago inilah

Mead sebagai seseorang yang memiliki pemikiran yang luas dan membuat catatan

hasil penulisan kepada ilmu sosial dengan betajuk “the theoretical perspective”

yang pada perkembangannya nanti bakal menjadi kepada “Teori Interaksi

Simbolik”, dan sepanjang tahunnya, Mead dikenal sebagai ahli sosial psikologi

untuk ilmu sosiologis. Mead menetap di Chicago selama 37 tahun, sampai beliau

meninggal dunia pada tahun 1931 (Rogers. 1994: 166).

Semasa hidupnya Mead memainkan peranan penting dalam membangun perspektif dari Mahzab Chicago, dimana memfokuskan dalam memahami suatu interaksi perilaku sosial, maka aspek internal juga perlu untuk dikaji (West-Turner. 2008: 97). Mead tertarik pada interaksi,dimana isyarat non verbal dan makna dari suatu pesan verbal, akan mempengaruhi

pikiran orang yang sedang berinteraksi. Dalam terminologi yang dipikirkan Mead,

setiap isyarat non verbal (seperti bahasa yang digunakan, pergerakan badan,

baju, status, ekspresi wajah dan sbagainyal) dan pesan verbal (seperti

kata-kata, suara, dan lain-lain) yang dimaknai berdasarkan kesepakatan bersama

oleh semua pihak yang terlibat dalam suatu interaksi merupakan satu bentuk

simbol yang mempunyai erti yang sangat penting (a significant symbol). Menurut

Fitraza (2008), Mead tertarik mengkaji interaksi sosial, dimana dua atau lebih

individu berpotensi mengeluarkan simbol yang bermakna. Perlakuan seseorang

dipengaruhi oleh simbol yang diberikan oleh orang lain, demikian pula perilaku

orang tersebut. Melalui pemberian isyarat berupa simbol, maka kita dapat

mengutarakan perasaan, fikiran, maksud, dan sebaliknya dengan cara membaca

simbol yang ditampilkan oleh orang lain.

Teori interaksi simbolik ini bolehdikaitkan dengan budaya suku kaum Murut Bookan terutamanya dalam amalan kepercayaan magis dalam masyarakat di Kampung Tulid. Iaitu, masyarakat menyebarkan atau mewarisi budaya nenek moyang mereka melalui komunikasi sama ada secara lisan atau tidak lisan. Komunikasi ini sangat penting supaya

masyarakat dapat berinteraksi antara satu sama lain. Sebagai contoh, semasa

menjalankan upacara keagamaan, perkahwinan, kematian atau adat dan pantang

larang kaum Murut maka komunikasi diantara masyarakat sangat penting untuk

memberikan atau menyampaikan pesanan kepada yang lain. Oleh itu, komunikasi

diantara sesama manusia sangat penting supaya mereka dapat berhubung antara

satu sama lain. Amalan kepercayaan magis juga diwariskan oleh nenek moyang

kepada generasi yang seterunya dengan menggunakan komunikasi sama ada secara

langsung atau tidak langung. Oleh sebab itu, teori interaksi simbolik yang

diperkenalkan oleh Mead boleh dikaitkan dengan amalan kepercayaan magis yang

diamalkan oleh masyarakat Murut Bookan kerana melalui komunikasi sahaja yang

dapat menyampaikan sesuatu maklumat atau pesanan kepada orang lain.

KESIMPULAN

          Kesimpulannya,kaum Murut adalah merupakan satu kaum yang unik di Sabah kerana mempunyai pelbagai jenis budaya yang tersendiri. Kaum Murut terbahagi kepada beberapa

bahagian iaitu Murut Bookan, Paluan, Sembakung, Tahol atau Tagal, dansebagainya. Kajian penyelidik telah dijalankan di kawasan Kampung Tulid kerana kajian penyelidik lebih berfokus kepada suku kaum Murut Bookan sahaja. Penyelidik telah menjalankan kajian berdasarkan kepada dua objektif yang telah dibincang supaya memudahkan penyelidik untuk menjalankan kajian. Selain itu, penyelidik juga telah mengetahui masalah-masalah dan persoalan-persoalan semasahendak menjalankan kajian ini. Di samping itu, kajian ini juga mempunyai kepentingankepada masyarakat terutamanya kepada pemuda-pemudi suku kaum Murut agar mereka lebih mendalami dan menghargai budaya nenek moyang mereka. Kajian ini juga boleh dijadikan sebagai rujukan oleh penyelidik pada masa akan datang. Oleh

itu, kajian ini sangat penting untuk diwarisi atau di ketahui oleh generasi

akan datang agar budaya Murut Bookan di Kampung Sook, Bunang, Tulid dan sekitarnya  tidak hilang begitusahaja ditelan zaman. Harapan penyelidik agar semua pemuda-pemudi yang ada di Sabah hendaklah mengekalkan identiti budaya masing-masing kerana negeri Sabah adalah merupakan salah satu negeri yang mempunyai pelbagai jenis budaya yang unik dan menjadi tarikan pelancong luar negara. Sehubungan itu, melalui kajian

ini juga penyelidik dapat mengetahui amalan magis yang telah diamalkan oleh

suku kaum Murut Bookan di Kampung Tulid dan dapat menambah banyak pengalaman

yang baru semasa menjalankan kajian ini. Kajian ini juga turut dijalankan bagi

membolehkan penyelidik dapat mencapai objektif yang telah disediakan dalam

perbincangan kajian agar memudahkan penyelidik untuk menjalankan kajian.

RUJUKAN

Akira DoI and Keiko Doi.2003. Learn to speak Bookan Murut Sabah: Department of Sabah Musuem.

Brewis, Keilo A.1991. The Timugon Murut. Social Organization of Sabah Societies. Kota Kinabalu: Sabah Musuem.

Haris, A.1995. The impact of Chritianity on Power Relationship and Social Ecxanges: A case study of Change Among The Tagal Murut, Sabah. Malaysia.

Hose, Charles & McDougall,William.1993. The Pagan Tribes of Borneo (volI). London Frank Cass& Co.Ltd.

Joe Ching Sang.1963. Murut Sings. Journal of the Sabah Society, no 4:71-75

Keith, HG.1936. A Few Ulun-no-bokan (Murut Taboos, Journal of the Malayan Branch, Royal AsiaticSociety, Vol. 14:327-329.

Lesley Jonis Gompion.2007. Tajau dalam Konteks Kehidupan Masyarakat Murut. Tesis Ijazah Petama, Sekolah Pengajian Seni,Universiti Malaysia Sabah, Malaysia.

Mat Zin Mat Kib (2005). Warisan Seni Etnik Sabah.Kota Kinabalu:Universiti Malaysia Sabah.

Rimmer, Tina. 1962. Murut Jungle Signs. Journal of the Sabah Society, March, no.2: 35-39.

Saidatul Nornis Hj. Mahali, Mohd Sarin. Hj Mustajab& Suraya Sintang (2007). Pluraliti Etnik dan Budaya di Sabah, Kota Kinabalu: Universiti Malaysia Sabah.

Sheryood, G.L {1990. Social Organisation of sabah societies: Kota Kinabalu, Sabah: Museum and State Archives Department.

Zaini Bin Mohd.Isa (1969). Kebudayaan dan Adat Resam Kadazan dan Murut. Kelantan: Pustaka Aman Press

katik-katik studio